Perspektywy i wyzwania Europy w XXI wieku. Problemy społeczne, prawne i geopolityczne

Zakres badań

Przedmiotowy projekt naukowo-badawczy obejmował badania podstawowe rozumiane jako prace empiryczne i teoretyczne mające przede wszystkim na celu zdobywanie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne – w szczególności obejmując badania nad współczesnymi wyzwaniami, zmianami i perspektywami w ujęciu geopolitycznym, społecznym i prawnym na kontynencie europejskim.

Nasze analizy w ramach badań podstawowych obejmowały m.in.:

• Refleksje nad perspektywami i wyzwaniami Europy w 2023 roku: Podjęliśmy ocenę aktualnej kondycji Unii Europejskiej, stawiając pytanie o jej przyszłość w obliczu dynamicznych przemian geopolitycznych na świecie. Zgłębiliśmy wpływ inwazji Rosji na Ukrainę i długofalowych konsekwencji pandemii COVID-19 na spójność i pozycję UE w porządku globalnym. Jednocześnie, przeanalizowaliśmy zdolność Europy do utrzymania jedności po Brexicie oraz konieczność jej adaptacji do nowych uwarunkowań międzynarodowych, podkreślając wzrost świadomości geopolitycznej Europy.

• Przyszłość Bałkanów Zachodnich w Unii Europejskiej: Dokonaliśmy wnikliwej oceny deklaracji dotyczących perspektyw akcesyjnych Bałkanów Zachodnich do struktur UE, rozważając, czy złożone obietnice mają realne podstawy, czy pozostają jedynie w sferze deklaratywnej. Nasze badania skupiły się na identyfikacji potencjalnych barier politycznych i społecznych, które wpływają na tempo i zakres integracji tych państw. Zbadaliśmy także percepcję rozszerzenia Bałkanów Zachodnich zarówno w krajach kandydujących, jak i wśród obecnych państw członkowskich UE.

• Ograniczenia demokratycznej warunkowości w przypadku Serbii: Zbadaliśmy efektywność narzędzi demokratycznej warunkowości UEj, analizując, w jakim stopniu "złota marchewka rozszerzenia" (ang. "golden carrot of enlargement") wciąż motywuje Serbię do reform, wskazując na istniejące ograniczenia tego mechanizmu. Uwagę poświęciliśmy zwłaszcza wpływom czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które osłabiają skuteczność unijnych nacisków na demokratyzację tego państwa. Dodatkowo, rozważaliśmy, w jaki sposób zjawiska eurosceptycyzmu i wzmocniona pozycja Rosji w regionie Bałkanów wpływają na determinację Serbii w dążeniu do członkostwa w UE.

• Wyzwania Mołdawii na drodze do pełnej integracji europejskiej: Dokonaliśmy oceny statusu Mołdawii jako państwa kandydującego do UE. Skoncentrowaliśmy się na identyfikacji kluczowych wyzwań strukturalnych i politycznych, które stoją na drodze do pełnej integracji europejskiej Mołdawii, kładąc nacisk na przyspieszoną dynamikę procesu w kontekście agresji Rosji na Ukrainę. Zbadaliśmy też wpływ niestabilności regionalnej i wewnętrznych problemów politycznych na zdolność Mołdawii do spełniania kryteriów akcesyjnych.

• Geografię wyborczą Niepodległej Ukrainy: Zrealizowaliśmy kompleksowe studium ewolucji geografii wyborczej Ukrainy (od momentu uzyskania niepodległości), ukazując złożoność regionalnych preferencji politycznych oraz ich wpływ na kształtowanie się tamtejszej sceny politycznej. Nasze badanie objęło analizę zarówno czynników historycznych, kulturowych, jak i demograficznych, które determinują wzorce głosowania. Szczególną uwagę poświęciliśmy temu, jak zróżnicowanie regionalne przejawiało się w kolejnych wyborach parlamentarnych i prezydenckich.

• Zasobowy wymiar wojny w Ukrainie oraz perspektywy rozwoju po zakończeniu tej wojny: Podjęliśmy analizę znaczenia surowców i zasobów naturalnych w kontekście trwającego konflikcie w Ukrainie. Oceniliśmy także długoterminowe perspektywy rozwoju gospodarczego kraju w kontekście jego odbudowy po zakończeniu działań wojennych. Zbadaliśmy strategie wykorzystania i zarządzania zasobami, które mogą przyczynić się do powojennej stabilizacji i wzrostu gospodarczego Ukrainy. Rozważaliśmy potencjalne inwestycje zagraniczne i ich znaczenie dla rekonstrukcji infrastruktury energetycznej i przemysłowej.

• Strategiczne partnerstwo Unia Europejska-Ukraina w zakresie surowców krytycznych i baterii: Przeprowadziliśmy ocenę strategicznego partnerstwa pomiędzy UE a Ukrainą w kluczowym obszarze surowców krytycznych i technologii bateryjnych, interpretując jego znaczenie w świetle zasad tzw. nowej ekonomii instytucjonalnej. Nasze badania objęły analizę ram prawnych i ekonomicznych tej współpracy, a także jej znaczenia dla bezpieczeństwa dostaw surowców do UE.

• Reakcję Unii Europejskiej na agresję wobec Ukrainy i perspektywy wspólnoty obronnej: Przeanalizowaliśmy reakcję UE na bezprecedensową agresję Rosji na Ukrainę. Rozważyliśmy aspekty wsparcia unijnego oraz rolę Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju (EPF) w finansowaniu uzbrojenia, badając ich wpływ na potencjalny rozwój wspólnoty obronnej UE. Nasze badania dotyczyły również wyzwań związanych z koordynacją polityki obronnej wśród państw członkowskich i ich dążenia do zwiększenia autonomii strategicznej.

• Wykładnię prounijną – jej genezę, ewolucję i zastosowanie: Zgłębiliśmy problematykę wykładni prounijnej prawa krajowego, analizując jej historyczną genezę, ewolucję oraz zastosowanie w praktyce orzeczniczej, również w kontekście rosnących tendencji eurosceptycznych w poszczególnych państwach członkowskich. Zbadaliśmy, w jaki sposób sądy krajowe interpretują prawo unijne, dążąc do zapewnienia jego jednolitości, efektywności oraz spójności z poszczególnymi krajowymi porządkami prawnymi. Rozważaliśmy także wpływ orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE na rozwój tej zasady interpretacyjnej.

• Istotę procesów prawotwórczych UE oraz konsekwencje centralnej roli prawa w procesie integracyjnym: Dokonaliśmy kompleksowego określenia znaczenia prawa w procesie integracji europejskiej. Zbadaliśmy, czy jego centralna pozycja zawsze sprzyja pogłębianiu więzi, wskazując na potencjalne wady oparcia funkcjonowania UE na wyłącznie legalistycznej konstrukcji, oraz oceniając przywiązanie unijnych decydentów do wartości praworządności. Nasze dociekania objęły w szczególności analizę efektywności unijnego procesu legislacyjnego i jego wpływu na demokrację w państwach członkowskich.

• Szczególną sytuację regionów najbardziej oddalonych w świetle prawa i polityki UE: Przeanalizowaliśmy specyfikę regionów najbardziej oddalonych Unii Europejskiej. Uwzględniliśmy ich unikalne uwarunkowania geopolityczne, potencjał rozwojowy oraz wyzwania, z jakimi się one zmagają, oceniając reakcję polityki i prawa unijnego na ich bieżące potrzeby. Zbadaliśmy konkretne środki wsparcia i programy rozwoju dedykowane tym regionom, a także ich skuteczność w niwelowaniu dysproporcji.

• Sąd arbitrażowy w świetle pojęcia "sądu" w rozumieniu art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej: Przeprowadziliśmy szczegółową analizę pojęcia "sądu arbitrażowego" w kontekście prawidłowej wykładni artykułu 267 TFUE, dążąc do precyzyjnego określenia jego statusu w systemie prawa unijnego. Nasze badanie skupiło się na orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE, które definiuje warunki, na podstawie których sądy arbitrażowe mogą zwracać się do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi.

• Przystąpienie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności: Zbadaliśmy proces i uwarunkowania historyczno-prawne przystąpienia UE do EKPCz. Oceniliśmy znaczenie tego kroku dla wzmocnienia ochrony praw i wolności w UE, analizując zarówno korzyści, jak i potencjalne wyzwania związane z tą integracją. Rozważaliśmy także wpływ tego kroku na autonomię prawa unijnego i relacje między Trybunałem Sprawiedliwości UE a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

• Tożsamość europejską osób LGBT+ w kontekście obywatelstwa unijnego: Przeanalizowaliśmy zagadnienie kształtowania się tożsamości europejskiej wśród osób LGBT+, pozostające w ścisłym związku z ideą obywatelstwa unijnego. Zbadaliśmy, w jaki sposób prawo unijne i polityki promujące równość wpływają na ich poczucie przynależności do wspólnoty europejskiej. Nasze studium objęło zarówno prawne aspekty ochrony prawnej osób LGBT+ w Unii Europejskiej, jak i społeczne oraz kulturowe wymiary ich integracji w ramach Unii.

• Politykę antyprzemocową Unii Europejskiej w świetle Konwencji Rady Europy: Podjęliśmy rozważania dotyczące polityki antyprzemocowej UE, bazując na postanowieniach Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Zgłębiliśmy stopień implementacji Konwencji w prawie unijnym oraz oceniliśmy jej wpływ na koordynację działań w zakresie walki z przemocą w państwach członkowskich. Przeanalizowaliśmy także przeszkody, które utrudniają pełną ratyfikację i wdrożenie Konwencji Stambulskiej przez wszystkie państwa członkowskie UE.

Projekt obejmował również badania aplikacyjne (stosowane) rozumiane jako prace mające na celu zdobycie nowej wiedzy i nowych umiejętności, nastawione na opracowywanie nowych produktów, procesów lub usług, lub wprowadzanie do nich znaczących ulepszeń.

Uczestnicy projektu naukowo-badawczego

W ramach realizacji projektu naukowo-badawczego pragniemy złożyć najserdeczniejsze podziękowania wszystkim badaczom, którzy wnieśli swój cenny wkład w jego powstanie i rozwój. Ich zaangażowanie, wiedza oraz determinacja były kluczowe dla osiągnięcia zamierzonych rezultatów.

Poniżej prezentujemy listę Uczestniczek i Uczestników, którzy aktywnie brali udział w poszczególnych etapach prac badawczych:

1. Jakub Babuśka

2. Aleksandra Bołoz

3. Jan Chraplak

4. Julia Grzybowska

5. Marceli Hązła 

6. Karolina Hermann 

7. Karolina Kisiel 

8. Hanna Kołtun

9. Natalia Kowalik

10. Paweł Natorski

11. Szymon Starzyk

12. Mateusz Synoradzki

13. Teresa Usewicz

14. Daria Woźniak

15. Filip Wyszyński

Potwierdzenie efektów badań

Efekty prowadzonych badań projektu naukowo-badawczego zostały opublikowane w formie monografii naukowej pt.: “Perspektywy i wyzwania Europy”, która ukazała się w 2024 roku nakładem Wydawnictwa Center for American & European Studies Publishing Press, należącego do organizatora projektu naukowo badawczego – towarzystwa naukowego Center for American Studies.

Prace naukowe będące zwieńczeniem badań uczestników projektu naukowo-badawczego przeszły pozytywną weryfikację naukową.

W komitecie naukowym znaleźli się wybitni eksperci i autorytety w dziedzinie prawa, myśli politycznej oraz stosunków międzynarodowych, co gwarantowało najwyższą jakość merytoryczną i naukową projektu:

• prof. Rett Ludwikowski (Center for American Studies, The Catholic University of America) 

• prof. UwB dr hab. Anna Doliwa-Klepacka (Center for American Studies, Uniwersytet w Białymstoku) 

• prof. UAM dr hab. Marcin Sokołowski (Center for American Studies, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) 

• dr Natalia Cwicinskaja (Center for American Studies, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) 

• dr Piotr Lissoń (Center for American Studies, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

Przyjęty budżet, harmonogram i wygospodarowane zasoby pozwoliły osiągnąć cel projektu naukowo-badawczego, realizowanego przez Center for American Studies. Wypracowane zostały nowe odkrycia, oparte na oryginalnych koncepcjach. 

Chętnych do zapoznania się z efektami badań naukowych odsyłamy m.in. do nagrań na naszej stronie internetowej oraz zapoznania się z pełną treścią książki (PDF) dostępnej w w zakładce Publikacje: https://shorturl.at/tmxdm